Styczniowe świadectwo pamiętnego 1991 roku

Będąc w podziemnej organizacji "Solidarność Walcząca", na początku 1988 roku utworzyliśmy w ramach tej organizacji Autonomiczny Wydział Wschodni SW. W organizacji wydziału - oprócz nas (tzn. Jadwigi Chmielowskiej i Piotra Hlebowicza) - brali udział między innymi: Maciej Ruszczyński, Wojciech Stando, Piotr Pacholski. Wydział miał za zadanie nawiązać kontakty z opozycją w poszczególnych republikach ówczesnego ZSSR w celu rozpoczęcia ścisłej współpracy politycznej i informacyjnej. Już wtedy czuliśmy, że prędzej czy później nastąpi definitywny rozkład sowieckiego imperium i należało do tego procesu się przygotowywać. Od tego momentu rozpoczęły się nasze wyjazdy na wschód. Pierwszym celem naszych wypadów była Litwa. Tutaj rozkwitła owocna długoletnia współpraca z "Ligą Wolności Litwy" (Ananas Terlackas, Andrus Tuckus, Leonardas Vilkas, Genue Sakaliene, Linas Bukauskas, Eleonora Sasnauskaite, Julius Sasnauskas i inni), "Młodą Litwą" (Stasis Buskiavicius) i Sajudisem. W Wilnie przez długi czas mieliśmy główną bazę wypadową dla wyjazdów na wschód. Najczęściej w swoim mieszkaniu udzielała nam gościny Genute Sakaliene.

Latem 1990 Piotr Hlebowicz wraz z grupą (?) Milwidasa uczestniczył w zbieraniu od młodych poborowych książeczek wojskowych, które następnie odwożono do głównego sowieckiego wojenkomatu w Wilnie i wysypywano przed komendantem urzędu.

W tym czasie jeden z liderów Polaków na Litwie, deputowany do Rady Najwyższej ZSSR – Jan Ciechanowicz nawoływał (także w Moskwie) do utworzenia z Wilna i rejonu wileńskiego polskiej republiki sowieckiej. W tym celu zwoływał w Solecznikach specjalne konferencje Polaków na Litwie (SSR). Jadwiga Chmielowska i Piotr Hlebowicz torpedowali te poczynania, na jednym z takich zebrań wystąpili ostro przeciwko tej komunistycznej inicjatywie i wezwali Polaków do poparcia niepodległej Litwy. Zdania były podzielone, po jakimś czasie idea Ciechanowicza upadła, gdyż większość polskiej społeczności opowiedziała się przeciwko Związkowi Sowieckiemu.

Podobną współpracę nawiązaliśmy z organizacjami niepodległościowymi na Łotwie i w Estonii, Ukrainie (w tym Tatarzy Krymscy), Białorusi, w Gruzji, Azerbejdżanie i Armenii, Mołdawii, Tatarstanie, Uzbekistanie, Kazachstanie, Kirgizji oraz w samej Rosji. Efektem tych działań było powołanie do życia jesienią 1990 roku organizacji "Centrum Koordynacyjne Warszawa '90". Współinicjatorami Centrum Koordynacyjnego byli Kornel Morawiecki, Władimir Bukowski oraz liderzy ugrupowań niepodległościowych z ówczesnych republik sowieckich. Wydział Wschodni Solidarności Walczącej przez wiele miesięcy koordynował powstanie Centrum poprzez wyjazdy do ZSSR i rozmowy z szefami partii i organizacji opozycyjnych, które były później sygnatariuszami Centrum Koordynacyjnego.

W styczniu 1991 roku członkowie Wydziału Wschodniego SW znaleźli się w okrążonym przez Sowietów Wilnie. Piotr Hlebowicz z Leonardasem Vilkasem przez cały okres wielkiej próby Narodu Litewskiego przebywali w Parlamencie. Przekazywali stamtąd wszelkie gorące informacje do Warszawy oraz koordynowali przerzut na Litwę środków łączności, maszyn poligraficznych i innego potrzebnego Litwinom sprzętu. W warszawskim Pałacyku Sobańskich (gdzie znajdowała się siedziba Wydziału Wschodniego SW oraz Fundacji Wschodniej "Wiedza") dyżurowali dzień i noc Jadwiga Chmielowska, Piotr Pacholski oraz Maciej Ruszczyński. Otrzymane od Vilkasa i Hlebowicza informacje natychmiast przekazywali do Polskiego Radia i TVP, jak i innych środków masowego przekazu. Jadwiga Chmielowska wraz z Maciejem Ruszczyńskim i Tadeuszem Markiewiczem osobiście jeździła z transportami do Wilna. Żeby nie były one zatrzymywane na granicy przez sowietów, podróżowano samochodami prowadzonymi przez posłów i senatorów polskiego parlamentu i Rady Najwyższej Litewskiej SSR. W ten sposób można było przemycić – jako bagaż dyplomatyczny – maszyny i materiały poligraficzne, jak i inne niezbędne rzeczy. Nasza grupa współpracowała w tym względzie z litewskimi służbami specjalnymi (poprzez Tadasa Visniauskasa). Bardzo dobrze układała się współpraca z litewskimi Tatarami, z Adasem Jakubauskasem na czele.

Vilkas i Hlebowicz w czasie wydarzeń styczniowych byli w szeregach obrońców litewskiego Parlamentu. Z krótkimi wizytami docierali do Rygi i Tallina, by spotkać się z przedstawicielami Kongresów Łotwy i Estonii, wymienić bieżącymi informacjami. W czasie ataku komandosów i czołgów sowieckich na komendanturę "Savanoriu" w dzielnicy Wierszuliszki Piotr Hlebowicz uczestniczył w utworzeniu żywej barykady, która starała się zatrzymać parę czołgów. Sowieccy dowódcy nie zdecydowali się wjechać w stojący łańcuch ludzki.

W czasie formowania litewskiej niepodległości, Wydział Wschodni "SW" oraz Fundacja Wschodnia "Wiedza" pomagali pierwszym litewskim dyplomatom w utworzeniu placówki dyplomatycznej w Warszawie.

Z Wydziałem Wschodnim "Solidarności Walczącej" współpracowali ściśle: profesor Akademii Pedagogicznej w Krakowie Leszek Bednarczuk, współwydawca periodyku "Lituania" oraz dr Janusz Kamocki – etnograf.

Za "Wydział Wschodni" Solidarności Walczącej
i Fundację Wschodnią "Wiedza -
Jadwiga Chmielowska i Piotr Hlebowicz