„Biuletyn Dolnośląski” w latach 1979–1990

3 maja 1979 roku członkowie wrocławskiego Klubu Samoobrony Społecznej na swym spotkaniu założycielskim¹ podjęli decyzję wydawania własnego czasopisma informacyjnego pn. „Biuletyn Dolnośląski”² . W skład pierwszej redakcji weszli: Henryk Lis, Janusz Łojek, Piotr Starzyński i Jan Waszkiewicz. Pozostali członkowie KSS zadeklarowali swą pomoc w zbieraniu materiałów i tekstów.

Pierwszy numer „BD” ukazał się w miesiąc później³ w czerwcu 1979 r., w nakładzie ok. 500 egz. Liczył 10 zadrukowanych na ramce białkowej stron A–4, numerowanych na górze, spiętych zszywaczem w górnym lewym rogu. W ponad dziesięcioletniej historii pisma był to jedyny numer wydrukowany jednostronnie. Poszczególne teksty wpisane zostały na matryce białkowe standardową maszyną do pisania⁴ Z wyjątkiem ostatniej strony zastosowano jednolitą interlinię 1,5, ostatnia strona ma oszczędniejszą interlinię 1. Tytuły poszczególnych tekstów wyróżniano kapitalikami i stosując wyrównanie centralne. Poza winietą (projektu Henryka Lisa), uzyskaną metodą dziurkowania matrycy, nie zastosowano żadnych środków graficznych. Do marca 1980 r. stałym elementem karty tytułowej był podtytuł „Pismo Klubu Samoobrony Społecznej we Wrocławiu”, później – do sierpnia 1985 r.: „Miesięcznik niezależny”. Organizatorem „drukarni” i „wydawnictwa” był w tym czasie Piotr Starzyński.

Numer pierwszy zawierał:

– na str. 1: Deklarację [założycielską] Klubu Samoobrony Społecznej we Wrocławiu z 3 maja 1979 r.;

– na str. 2: redakcyjny tekst komentarza do Deklaracji (bez tytułu) zawierający też informacje o samym biuletynie⁵

– na str. 3–4: anonimowy tekst „Wydarzenia czerwcowe i geneza KSS «KOR»”;

– na str. 5–6: przegląd prasy, zatytułowany „Prasa niezależna i inna”, (przedstawiono swoistą komplementarność artykułów zamieszczonych w niezależnym „Głosie” i w oficjalnym studenckim piśmie „ITD”);

– na str. 7–8: anonimowy artykuł o bezprawnej działalności kolegiów ds. wykroczeń (pod ironicznym tytułem: „Nowa gałąź przemysłu PRL. Czy polska gospodarka zostanie uratowana?”);

– na str. 9: anonimowy tekst „Samoorganizacja”, poświęcony sposobom przełamywania atomizacji społeczeństwa;

– na str. 10: rubryka „Represje” (rejestrująca majowe represje wobec osób prowadzących we Wrocławiu działalność niezależną) oraz adresy rzeczników wrocławskiego KSS (Krzysztofa Grzelczyka, Zenona Pałki, Piotra Starzyńskiego i Mariusza Wilka.

Numer drugi, poświęcony w całości pierwszej wizycie w Polsce papieża Jana Pawła II, ukazał się w lipcu⁶ . Liczył 19 stron (stronę ostatnią, 20., pozostawiono pustą), ale faktycznie jego objętość wzrosła więcej niż dwukrotnie, w całym bowiem numerze zastosowano już pojedynczą interlinię. Pod względem technicznym numer drugi od pierwszego różnił się także drukiem dwustronnym oraz wyróżnieniem tytułów poprzez podkreślenie. Numer ten został przygotowany przez tę samą redakcję, z wyjątkiem Henryka Lisa, który do redagowania „BD” już nie wrócił.

Po raz pierwszy pismo zawiera w tym numerze oświadczenie redakcji, którego nie zaakceptował Klub⁷ Ma to o tyle znaczenie, że redakcja zyskała w ten sposób pewną podmiotowość: przestała być jedynie „przekaźnikiem” opinii KSS i stała się faktycznie jeszcze jednym podmiotem niezależnego ruchu społecznego. W numerze zamieszczono niektóre z papieskich wypowiedzi, a ponadto tłumaczenie artykułu Tadeusza Mazowieckiego „Druga twarz Europy” z francuskiego miesięcznika „Esprit”, reportaż Jana Waszkiewicza⁸ z krakowskiego spotkania z Janem Pawłem II oraz drobną publicystykę związaną z głównym tematem numeru. Kontynuowane są działy „Prasa niezależna i inna” i „Represje”. Zamieszczono też pierwszy list czytelnika, zawierający krótką recenzję numeru poprzedniego, z charakterystycznym stwierdzeniem: Dobrze – że jest, niedobrze – jaki jest. Na ostatniej stronie przypomniano cele działania KSS oraz podano adresy rzeczników Klubu. Po raz pierwszy zamieszczono też podziękowania za wpłaty na rzecz KSS, wymieniając pseudonim i kwotę wpłaconą przez daną osobę. Ukrycie nazwisk było konieczne dla uniknięcia represji ze strony władz wobec wpłacających, samo zaś podziękowanie stanowiło potwierdzenie, że wpłata dotarła do adresata.

Kolejny numer, sierpniowo–wrześniowy⁹ (27 stron + ostatnia – pusta), oznaczony jako 3–4, był ostatnim, w którego redagowaniu uczestniczył śmiertelnie już wtedy chory Janusz Łojek¹⁰ . Był to jedyny numer, którego prawie cały nakład został skonfiskowany przez Służbę Bezpieczeństwa podczas rewizji w mieszkaniu Krystyny Sławińskiej. Związane z tym represje spowodowały pewne zakłócenie w cyklu wydawniczym. Numer został ponownie wydrukowany z nowych matryc, a pod winietą zaznaczono, iż jest to wydanie II.

Głównym tematem numeru 3–4 są represje wobec niezależnych działaczy studenckich na Uniwersytecie Wrocławskim oraz prezentacja działań organizacji studenckich w kraju. Ponadto w numerze po raz pierwszy pojawiły się teksty o charakterze historycznym, stale od tego momentu obecne w kolejnych numerach „BD”. Pierwszy z nich dotyczy absolutnego tabu w PRL: układowi Ribbentrop–Mołotow. Opublikowano tajną klauzulę tego układu (mówiącą o solidarnym rozbiorze Europy Środkowej, w tym Polski, przez Niemcy i Związek Radziecki) oraz przytoczono dotyczący go artykuł z „Prawdy” z 1940 r. Stały już cykl „Represje” poprzedzono dwoma dokumentami – pierwszy dotyczy przymusowej prenumeraty prasy sowieckiej przez zakłady pracy, drugi – to okólnik wojewody w sprawie reglamentacji wyjazdów zagranicznych.

Na ostatniej stronie poza standardowymi już elementami (Cele KSS, adresy rzeczników, data zamknięcia numeru) zamieszczono informacje drobne oraz, po raz pierwszy, ogłoszenia:

Lokale.

Cicho, czysto i bezpiecznie możemy drukować „Biuletyn Dolnośląski” w Twojej kuchni.

Osoby pozbawione pokojów sublokatorskich w wyniku działalności Służby Bezpieczeństwa¹¹ poszukują odważniejszych gospodarzy. Oferty prosimy składać rzecznikom Klubu [Samoobrony Społecznej we Wrocławiu].

Zamiast regularnego, kolejnego numeru 12 października 1979 r. ukazał się – ze zwykłą winietą „BD” – czterostronicowy (A4) Dodatek nadzwyczajny¹² , zawierający program październikowego II Tygodnia Kultury Chrześcijańskiej¹³ we Wrocławiu. W krótkim wstępie zamieszczono informację, że publikacja została dokonana bez wiedzy organizatorów Tygodnia. Zapobiec to miało ewentualnemu oskarżeniu hierarchii kościelnej o współpracę z „nielegalnymi strukturami”.

Kolejny (oznaczony jako 5, ale faktycznie będący numerem 5–6) numer, liczący 38 stron (w tym dwie pierwsze nieliczbowane), został zamknięty dopiero 1 listopada.

Na stronie pierwszej pod winietą zamieszczono spis treści (z nielicznymi wyjątkami element stale obecny w ciągu 11 lat ukazywania się pisma i nadający okładkom pisma bardzo charakterystyczny wygląd). Informacje o KSS i jego rzecznikach oraz podziękowania za wpłaty przeniesiono na stronę 2. Na samym dole tej strony znajduje się informacja o śmierci Janusza Łojka.

Charakterystyczne dla wszystkich następnych numerów „BD” działy nie są jeszcze w tym numerze zbyt ostro wyodrębnione: uwidocznione są w spisie treści (tytuły kapitalikami), ale nie wewnątrz pisma. Od tego numeru (do momentu zmiany techniki druku w maju 1981 r. oraz ponownie w stanie wojennym) tytuły poszczególnych tekstów, pisane kapitalikami, i nazwiska autorów wpuszczane są w pierwsze wersy. Ten układ graficzny, który pozwalał zaoszczędzić miejsce, zwany był przez redaktorów „ramką”

Rys. 1. Układ graficzny tytułu w numerze „Biuletynu Dolnośląskiego”,
zwany „ramką”.

Po raz pierwszy w tak szerokim zakresie potraktowano w numerze 5-6 tematykę międzynarodową, zajmuje ona 1/3 całej objętości pisma. Równocześnie numer ten miał bardzo rozbudowaną i różnorodną publicystykę. Podstawowe jego działy to: „My i nasi sąsiedzi”, „Ruch robotniczy”, „PZPR i młodzież”, „Niezależna działalność społeczna”, „Wieś”, „Felietony”, „Represje”. Ten ostatni dział jest nader obszerny, przedstawiono w nim również sylwetki więźniów politycznych spoza Dolnego Śląska.

W kontekście wydarzeń o pół roku późniejszych warto zwrócić uwagę na opublikowanie w numerze tzw. „Karty Praw Robotniczych”, dokumentu wypracowanego w środowiskach opozycyjnych, formułującego podstawowe zasady ruchu związkowego. To właśnie tego typu inicjatywy (na ogół wychodzące ze środowisk inteligenckich) stanowiły przygotowanie do wydarzeń sierpnia 1980 r., które zrodziły niezależne związki zawodowe. Były one jedną z form walki o odzyskanie suwerenności przez polskie społeczeństwo.

W tymże numerze zaprezentowano dość obszernymi tekstami działalność Ruchu Wolnych Demokratów oraz poinformowano o zawiązaniu się we wrześniu 1979 r. Konfederacji Polski Niepodległej.

Na ostatniej stronie znajduje się ogłoszenie, które w żadnej formie nie mogłoby się ukazać w prasie oficjalnej. Jest to prośba o dostarczenie rodzinie informacji o losie polskiego żołnierza, wziętego w 1939 r. do sowieckiej niewoli, prawdopodobnie rozstrzelanego w Katyniu.

Oprócz tego na ostatniej stronie zamieszczono apel Niezależnej Spółdzielni Wydawniczej „Wyzwolenie” we Wrocławiu o pomoc w zaopatrzeniu redakcji w papier, farbę, a także o udostępnienie pomieszczeń na drukarnię. Motywy kierujące działaniami wydawców zostały w tekście apelu przedstawione następująco:

Uważamy, że walka z PZPR–owskim monopolem wydawniczym, walka o wolne, niezakłamane słowo jest naszym obywatelskim i ludzkim obowiązkiem; uważamy, że od losu wolnego słowa dzisiaj zależeć będzie jutro los Naszego Kraju i każdego żyjącego w nim człowieka.

Na dole strony wpisana została ręcznie¹⁴ errata do jednego z artykułów z wnętrza numeru.

Numer następny, 7., który zamknięto 1 grudnia i uzupełniono 12 grudnia 1979 r., liczy 24 strony i zachowuje wszystkie wypracowane dotychczas standardy (jak „ramka”, spis treści zajmujący stronę pierwszą, adresy rzeczników na str. 2 itd.).

Zawiera on po raz pierwszy teksty pióra Kornela Morawieckiego (podpisane K.M.), pracownika naukowego Politechniki Wrocławskiej, który w nadchodzących miesiącach i latach wywarł najbardziej znaczący wpływ na kształt „Biuletynu Dolnośląskiego”. W krótkim czasie został on faktycznym redaktorem naczelnym, a także głównym kolporterem, organizatorem pionu technicznego itp.

Dotychczasowy dział „Represje” uzyskał w numerze grudniowym nowy tytuł: „Praworządność”. Pojawiły się też nowe działy: „Kultura” i „Recenzje”. Głównym tematem numeru były wydarzenia grudnia 1970 r. (absolutne tabu w mass mediach PRL) – rocznica była wprawdzie nie „okrągła”, ale też pierwsza na terenie Wrocławia, podczas której istniało czasopismo pozbawione cenzury. Po dziewięciu latach po raz pierwszy pojawiła się możliwość niezafałszowanego zrelacjonowania wydarzeń. Dwa teksty poświęcono Januszowi Łojkowi, w jednym z nich przedstawiono skandaliczne zachowanie funkcjonariuszy SB podczas pogrzebu, włącznie z profanacją grobu.

Od grudniowego numeru obowiązywać zaczęła nowa nazwa wydawcy „BD”: Kooperatywa Wydawnicza „Wyzwolenie”.

Dwustronicowy dodatek nadzwyczajny do numeru grudniowego także przedstawiał kalendarium wydarzeń z grudnia 1970 r. Ulotka ta była rozdawana m.in. 17 grudnia 1979 r. przed mszą we wrocławskiej Katedrze, zamówioną z okazji rocznicy tych wydarzeń. Było to de facto pierwsze otwarte, zbiorowe wystąpienie opozycji we Wrocławiu, jedno z niewielu w kraju. Związane z tym aresztowania znanych działaczy (ok. 50 osób) spowodowały, że ciężar redagowania i wydawania „BD” przejął właśnie Kornel Morawiecki. Okazał się on wówczas sprawnym organizatorem, który nie tylko utrzymał cykl wydawniczy, ale i na długi czas ustabilizował sytuację pisma.

W grudniu 1979 r. Związek Radziecki dokonał agresji na Afganistan – to odległe wydarzenie stało się jednym z punktów zwrotnych w dziejach „Biuletynu Dolnośląskiego”. Oświadczenie redakcji¹⁵ , zawierające protest przeciwko temu najazdowi, nie znalazło poparcia żadnego z ówczesnych ugrupowań opozycyjnych. Opozycja jako tabu przyjmowała wszystko, co tyczyło polityki ZSRR. Nie tylko wrocławski Klub, ale żaden odłam opozycji, a Kornel [Morawiecki] objechał z tym oświadczeniem całą Polskę, nie chciał z nami współsygnować tego tekstu. Wydrukowany został [w numerze ze stycznia 1980 r.] jako kolejne oświadczenie redakcji.¹⁶ – wspomina Jan Waszkiewicz¹⁷ , tworzący wraz z Morawieckim trzon ówczesnej redakcji (P. Starzyński brał udział w pracach technicznych). Opublikowanie oświadczenia „afgańskiego” w numerze ze stycznia 1980 roku rozpoczęło długoletnią przygodę „Biuletynu Dolnośląskiego” z poważną problematyką polityczną, a jednocześnie dało początek procesowi krystalizowania się określonego oblicza ideowego jego redakcji.

Od stycznia 1980 r. w skład redakcji wchodziły cztery osoby: Jan Waszkiewicz i Kornel Morawiecki oraz Romuald Lazarowicz i Michał Wodziński. Głos decydujący mieli dwaj pierwsi, nadając pismu zdecydowany, autorski charakter¹⁸ . Ta właśnie grupa, wspomagana przez rosnące grono współpracowników i autorów, redagowała pismo do końca roku 1981, a więc przez dwa lata. Wyjątkiem było odejście z redakcji Jana Waszkiewicza od czerwcu 1981 (w związku z jego wyborem do Zarządu Regionu „Solidarności” i późniejszą działalnością w krajowych władzach związku).

Dystansujący się od linii redakcyjnej czasopisma historyk Włodzimierz Suleja (piszący pod pseudonimem Stanisław Stefański) tak ocenia znaczenie „BD” w tym czasie: Abstrahując od merytorycznej oceny publikowanych w Biuletynie [Dolnośląskim] tekstów, nie ulega wątpliwości, że przed Sierpniem [1980 r.] było to najpoważniejsze opozycyjne pismo na Dolnym Śląsku¹⁹ . Dodać warto, że w ciągu tych dwóch lat „BD” stał się najregularniej ukazującym się czasopismem opozycyjnym w Polsce, co m.in. w czerwcu 1980 r. odnotował warszawski „Biuletyn Informacyjny”.

Pierwszy w 1980 r., styczniowy²⁰ numer „BD” liczył 24 stron i miał nakład 1000 egz., ostatni w tym roku, grudniowy, miał 40 stron i ukazał się w nakładzie 5500 egz.

W styczniowym numerze zamieszczono po raz pierwszy apel, mający na celu zwiększenie zakresu oddziaływania pisma. W różnych wariantach ponawiano go w kolejnych numerach:

Czytelniku! Po przejrzeniu tego Biuletynu nie wkładaj go do szuflady – przekaż znajomym lub obcym. Zasięg wolnego słowa zależy od Twojej inicjatywy i odwagi.

W numerze tym znalazł się także tekst na temat Afganistanu prof. Romana Dudy, piszącego pod pseudonimem „Światowid”, otwierający jego dwuletnią współpracę z „Biuletynem Dolnośląskim”.

Od lutego 1980 r. prawie każdy numer pisma zawiera dwustronicowy dodatek satyryczny „Biuletynek”²¹ stosujący dość często humor oparty na autoironii (było to też wyjątkiem wśród prasy opozycyjnej). Dodatek ten z reguły był łamany odmiennie od pozostałej części numeru, w sposób „gazetowy”, a więc z różnej szerokości szpaltami, ramkami, elementami grafiki.

Numer z lutego 1980 r. zawiera tajny dokument Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego z grudnia 1945 r. Po latach został on zacytowany (z powołaniem się na „Biuletyn Dolnośląski”) w książce Stanisława Murzańskiego²²

W tym samym numerze redakcja rozpoczęła (tekstem Kornela Morawieckiego) cykl artykułów poświęconych tematyce wyborczej, kontynuowany w numerach kolejnych. Ponadto w znalazły się w nim: List wrocławskich środowisk niezależnych do profesora Andrieja Sacharowa w związku z jego zesłaniem przez władze sowieckie do miasta Gorki, fragmenty komunikatu konferencji Episkopatu Polski, wspomnienie z pobytu na „Oazie Nowego Życia”, artykuł dyskusyjny nt. socjalizmu, sprawy PZPR, komunistycznych organizacji młodzieżowych, znaczenia bojkotu olimpiady w Moskwie. Oprócz tego: recenzja, jak zwykle bogaty dział „Praworządność”, w tym kronika represji na Dolnym Śląsku. Na niektórych stronach zamieszczono hasła nawołujące do bojkotu marcowych wyborów do sejmu i rad narodowych („Biuletynek” przewrotnie zamieścił hasła „prowyborcze”).

Kwietniowy numer „Biuletynu Dolnośląskiego” (4/11 z 1980 r.) zawiera już większość elementów pewnego standardu następnych kilkunastu miesięcy. Na stronie pierwszej, nad spisem treści zamieszczono informację o wyemancypowaniu się redakcji z zależności od KSS, podpisaną przez obie grupy²³ . W związku z tą zmianą pojawił się nowy podtytuł: „Miesięcznik Niezależny” (występujący aż do sierpnia 1985 r.). Druga strona zawierała zwykle „Spojrzenia”, czasem rozpoczynane na stronie tytułowej (tak było w omawianym numerze). Był to dział zawierający krótkie, kilkuzdaniowe informacje i komentarze, oddzielane od siebie trzema plusami.

Różnorodność tematyki omawianego numeru jest już spora: samospalenie Walentego Badylaka, rewolucja 1905 r., sprawy pracownicze (aż trzy teksty), polityka PZPR, sytuacja na wyższych uczelniach, relacja ze spotkania z Władysławem Bartoszewskim, wybory do sejmu PRL (trzy teksty), dyskusja wokół opozycji politycznej w Polsce, prasa niezależna, apel Aleksandra Sołżenicyna z marca 1980, sytuacja w Jugosławii, zachowanie podczas przesłuchania, listy czytelników, oświadczenie w sprawie aresztowania Mirosława Chojeckiego.

Jak zwykle w dziale „Praworządność” dokładnie rejestrowane są bezprawne represje władz wobec działaczy opozycji (aresztowania, rewizje, przesłuchania, konfiskaty, pobicia...). W ciągu pierwszych kilkunastu miesięcy istnienia pisma był to dział zawsze wypełniony nowymi informacjami. W stopce redakcyjnej podano datę zamknięcia numeru (10 kwietnia 1980 r.) oraz nazwę drukarni (Kooperatywa Wydawnicza „Wyzwolenie”). Nad stopką widnieją podziękowania za wpłaty na fundusz wydawniczy pisma (w tym numerze odnotowano 22 wpłaty – łącznie 6960 zł²⁴ ). Ponad tą rubryką zamieszczano adresy i numery telefonów rzeczników Klubu Samoobrony Społecznej we Wrocławiu. Usamodzielnienie się „BD” od Klubu pozwoliło na zamieszczanie w kolejnych numerach adresów przedstawicieli również „konkurencyjnych”, reprezentowanych na Dolnym Śląsku organizacji opozycyjnych. Redakcja chciała tworzyć pismo otwarte na wszystkie ugrupowania opozycyjne²⁵ . Była to sytuacja unikatowa w skali kraju, zwłaszcza w obliczu toczących się już wtedy sporów ideowych i personalnych. Numer, jak zwykle, zamyka „Biuletynek”.

Numerowi kwietniowemu towarzyszyła jednostronicowa (wydrukowana na „przebitce”) ulotka katyńska, stanowiąca skrót „Dodatku specjalnego” z numeru marcowego i zapowiadająca msze w rocznicę zbrodni, odprawiane we wrocławskich kościołach.

Od maja 1980 na pierwszej stronie pod winietą odnotowywano cenę egzemplarza, w obawie jednak przed dostarczeniem władzom pretekstu do restrykcji skarbowo–finansowych, określano ją jako Koszt wydania 1 egz. ok. Słowo „cena” pojawia się dopiero od numeru ze stycznia 1983 roku, kiedy aspekt skarbowy stracił zupełnie na znaczeniu wobec zagrożenia wysokimi karami za samo publikowanie poza cenzurą.

„Biuletyn Dolnośląski” – stwierdza A.M. Dereń – odegrał istotną rolę – może nawet nie w pełni uświadamianą sobie przez jego redaktorów²⁶ – podczas strajków w lecie 1980 roku. Cenne okazało się wypełnianie luki informacyjnej, a także włączanie się w bieg wydarzeń. W tym okresie pismo wydawało numery specjalne, w których drukowano wezwania do dolnośląskich robotników (już 1 VIII 1980 r.), oceny sytuacji, postulaty stoczniowców, oświadczenia MKS we Wrocławiu, wskazówki dla strajkujących, apele i informacje²⁷ .

W BD 1. numerze stanu wojennego zapowiadano, że zmieniła się redakcja, ale był to tylko kamuflaż

W sierpniu 1980 r. Odezwy MKS i niektóre wydania specjalne „BD” drukowane były na maszynie offsetowej w drukarni Naczelnej Organizacji Technicznej we Wrocławiu przy ul. Świerczewskiego. Blachy przygotowywał Stanisław Połoniewicz, drukował Andrzej Plechot.

Łącznie wydano 84 numery zwykłe (pojedyncze, podwójne i – sporadycznie – potrójne). Ostatni numer z 1990 r. jest oznaczony jako 96. Różnica wynika z odmiennego oznaczania numerów podwójnych w pierwszych trzech latach istnienia pisma (1979-1981) – noszą one podwójną numerację, podczas gdy później były oznaczane numeracją pojedynczą.

Tab. 1. Liczba numerów w poszczególnych latach.

Aneks 1
Indeks osób z kręgu „Biuletynu Dolnośląskiego”²⁸

Marek Andrzejak – autor
Maria Arendt–Myślecka – współpracowniczka
Zbigniew Bereszyński
Piotr Bielawski
Jarosław Broda – autor, współpracownik
Leszek Budrewicz – autor, współpracownik, kolporter
Sławomir Bugajski – autor
Anna Bujwid – drukarz, kolporter
Teresa Czarnecka – łączniczka
Jerzy Dereń – autor, kolporter
Małgorzata Dobrowolska – redaktorka
Jolanta. Dowtowtt – maszynistka
Roman Duda – autor
Zbigniew Duszak – drukarz, kolporter
Rafał Dutkiewicz – redaktor
Paweł Falicki – autor, kolporter, organizator
Jacek Fedorowicz – autor
Jerzy Filak – współpracownik, kolporter
Piotr Franielczyk
Piotr Gaglik – autor, redaktor
Rita Gatton – autorka
Zbigniew Gieruń – łącznik
Aleksander Gleichgewicht – współpracownik
Natalia Gorbaniewska – redaktor honorowy, współpracowniczka
Marek Grondas – autor
Wiktor Grotowicz – kolporter
Krzysztof Grzelczyk – autor, współpracownik, kolporter
Krzysztof Gulbinowicz – autor, redaktor, drukarz
Bogumił Jacek Horwath – autor, redaktor
Stanisław Huskowski – drukarz
Mikołaj Iwanow – autor, współpracownik
Jerzy Jankowski – współpracownik zagraniczny
Wojciech Jankowski – autor
Ryszard S. Kaczoruk – współpracownik, redaktor
Maciej Kałuszyński – autor
Andrzej Kisielewicz – autor, redaktor
Tomasz Kizny – fotograf
Kazimierz Klementowski – kolporter
Bożena Kochman – maszynistka
Jerzy Kocik – współpracownik, kolporter
Tomasz Kocowski – współpracownik
Maria Koziebrodzka – autorka, łączniczka, kolporterka
Tadeusz Kuranda – rysownik
Stanisław Krajewski – autor
Helena Lazarowicz – maszynistka, kolporterka
Romuald Lazarowicz – autor, redaktor
Mariusz Lazarowicz – współpracownik, łącznik, kolporter
Przemysław Lazarowicz – łącznik, kolporter
Zbigniew Lazarowicz – łącznik, kolporter, autor
Aleksander Lebiedziński – łącznik
Cezary Lesisz – łącznik, kolporter
Antoni Lenkiewicz – autor
Henryk Lis – redaktor,. autor pierwszej winiety
Janusz Łojek – redaktor, autor
Mariusz Łubyk – łącznik, kolporter
Hanna Łukowska–Karniej – organizatorka, kolporterka, łączniczka
Zofia Maciejewska – organizatorka druku
Ewa Marek – autorka, współpracowniczka
Piotr Medoń – łącznik, kolporter
Stanisław Mittek – konserwator sprzętu, łącznik
Anna Morawiecka – maszynistka, drukarz, autorka, kolporterka
Jadwiga Morawiecka – kolporterka, współpracowniczka, łączniczka
Marta Morawiecka – kolporterka, współpracowniczka
Jan Morawiecki – współpracownik, łącznik
Kornel Morawiecki – redaktor, autor,organizator druku i kolportażu
Mateusz Morawiecki – autor, redaktor
Ryszard Morawiecki – autor, kolporter
Joanna Moszczak – maszynistka, drukarz, kolporter
Wiesław Moszczak – drukarz, kolporter
Andrzej Myc – współpracownik
Wojciech Myślecki – autor, organizator
Maciej Niemiec – autor
Leszek Nowak – autor
Marian Oziewicz – autor, współpracownik
Zbigniew Oziewicz – autor, współpracownik
Janusz Paciorkowski – autor, kolporter
Zenon Pałka – drukarz, kolporter
Stanisław Pankanin – autor
Jerzy Peisert – współpracownik, kolporter
Maria Peisert-Kisielewicz – autorka
Bronisława Petryniak – współpracowniczka, kolporterka
Jerzy Petryniak – współpracownik, kolporter, organizator druku
Zbigniew Piotrowski – autor, kolporter
Stanisław Połoniewicz – współpracownik, łącznik, przygotowanie techniczne druku
Jerzy Przystawa – autor, współpracownik
Jacek Rokowski – autor, redaktor, kolporter, drukarz
Antoni Roszak – autor, drukarz
Wiesław Saniewski – autor
Barbara Sarapuk – drukarz
Garret Sobczyk – współpracownik
Jan Sobczyk – współpracownik
Jerzy Sokolnicki – łącznik
Piotr Starzyński – drukarz, kolporter, redaktor
Barbara Stępień – maszynistka
Danuta Stołecka – współpracowniczka, kolporterka
Marta Suszyńska ‑ kolporterka
Kazimierz Suszyński – kolporter, współpracownik
Tadeusz Świerczewski – współpracownik, autor
Józef Tallat – autor
Krzysztof Turkowski – autor, współpracownik
Jarosław Twardowski – redaktor
Tomasz Wacko – drukarz, kolporter
Grażyna Walczak – organizatorka mieszkań, kolporterka
Jan Waszkiewicz – autor, redaktor
Andrzej Waśkiewicz – organizator mieszkań i druku (autor popularnego obecnie logo "KaTyń" – z krzyżem)
Milena Waśkiewicz – organizatorka mieszkań i druku
Ludwik Werle – drukarz
Leszek Wierzejski – autor
Mariusz Wilk – współpracownik, kolporter
Włodzimierz Winciorek – drukarz
Wojciech Winciorek – drukarz
Andrzej Wiszniewski – autor
Teresa Witkiewicz – współpracowniczka, organizatorka, łączniczka
Michał Wodziński – autor, redaktor
Zbigniew Wołek – rysownik
Krystyna Wójcik (Jagoszewska) – maszynistka
Ilona Zipser – tłumaczka

Aneks 2
Autorzy „Biuletynu Dolnośląskiego”
– pseudonimy

(Pseudonimy potraktowano jako jednorodne ciągi znaków – nie dokonywano zatem przestawień „nazwiska” i „imienia”)

Abel Kainer – Stanisław Krajewski

A.B. – Krzysztof Gulbinowicz

A.J. – Romuald Lazarowicz

AL – Antoni Lenkiewicz

alias – Andrzej Kisielewicz

Aleksander – Ludwik Lehman

Alfred B. Gruba [vel Grubba] – Sławomir Bugajski

A.Ł. – Jerzy Przystawa

Andrzej Lesowski – Wojciech Myślecki (również pseudonim polityczny, wspólny
z Andrzejem Zacharem

Andrzej Łaszcz [A. Łaszcz] – Jerzy Przystawa

Andrzej Żurawski [A. Żurawski] – Piotr Bielawski i Romuald Lazarowicz (pseudo-
nim wspólny)

Anonim – Krzysztof Gulbinowicz

Arturo Ui –

August – Marek Grondas

AŻ – Piotr Bielawski i Romuald Lazarowicz (pseudonim wspólny)

Barbara Z. – Maria Koziebrodzka

Bibliotekarz – Romuald Lazarowicz

Brat – Tadeusz Świerczewski

C.K. – Romuald Lazarowicz

Czytelnik z kresów [Czytelnik z Kresów] – Leszek Wierzejski

Cywil – Bogumił Jacek Horwath

Czerwus – Maciej Kałuszyński

Dziki – Mateusz Morawiecki

Filip z Konopi (Filip) – Maria Peisert-Kisielewicz

Gapa – Piotr Gaglik

Ignacy Kielecki – Mateusz Morawiecki

I. Mickiewicz – Mikołaj Iwanow

Jakub Broński – Zbigniew Bereszyński

Jakub Wirski – Janusz Paciorkowski

Jan Ewaryst – Romuald Lazarowicz

Jan Mak – Andrzej Kisielewicz

Jan Mickiewicz – Mikołaj Iwanow

Jan Wuj – Józef Jankowski

Jaromir Bilet [J. Bilet] – Zbigniew Bereszyński

J.B. – Zbigniew Bereszyński

J.E. – Romuald Lazarowicz

Jerzy Lubicz – Wojciech Myślecki

Józef B. – Jan Waszkiewicz

Józef Put [J. Put] – Jerzy Przystawa

Julian Apostata –

J.W. – Jan Waszkiewicz

Kaj –

Kama – Ewa Marek

Kamil – Ewa Marek

K.G. – Krzysztof Gulbinowicz

K.M. – Kornel Morawiecki

K. Mitawski – Krzysztof Kawalec

Krzysztof Lewicki – Piotr Bielawski

Leopold – Józef Tallat

L.L. Jawider –

M.J. ‑ Marek Jagliński

Marcin Prus – Jarosław Twardowski

Michał Greczyński – Bogumił Jacek Horwath

Michał Wierzyński – Mateusz Morawiecki

Mini–Ar – Antoni Roszak

M.K. – Maria Koziebrodzka

Młody Robotnik – Krzysztof Gulbinowicz

M. Pokorny – Antoni Roszak

Omikron – Michał Wodziński

Optymista – Jan Waszkiewicz

Orion – Jerzy Dereń

Pan Jacek – Jacek Rokowski

Paweł Brzeziński – Zbigniew Piotrowski

Paweł Lewandowski – Paweł Kocięba

Piotr C. – Bogumił Jacek Horwath

P.K. – Romuald Lazarowicz

Piotr Kminkiewicz – Paweł Falicki

P. Krynusz – Janusz Paciorkowski

P.T.–Z. – Krzysztof Gulbinowicz

Pytia – Krzysztof Gulbinowicz

Rafał Jaworski – Zbigniew Bereszyński

R.L. – Romuald Lazarowicz

Robert – Rita Gatton

Robert Synowieski – Mateusz Morawiecki

Roch Kowalski – Józef Tallat

Stanisław El – Andrzej Wiszniewski

Stanisław Knap [ks.] – ks. Stanisław Pankanin

Stefan Borowski – Ryszard Morawiecki

Światowid – Roman Duda

Urszula – Ewa Marek

Wasyl Cichy –

W.J. – Jan Waszkiewicz

W.S. Sidorow – Mikołaj Iwanow

WUJ – Józef Jankowski

Przypisy:

¹ W mieszkaniu prof. Mirosławy Chamcówny. Powrót

² Słowo „dolnośląski” w nazwie czasopisma nigdy nie lokalizowało terytorialnie zainteresowań redakcji. Miało ono jedynie odróżniać je od warszawskiego „Biuletynu Informacyjnego”. Powrót

³ Jak podano na ostatniej stronie czasopisma, numer zamknięto 1 czerwca 1979 r. Powrót

⁴ Techniki powielania zostały szczegółowo omówione osobno. Powrót

⁵ Z przyjętych przez Klub zasad wynika charakter naszego pisma. Będziemy zamieszczać informacje o ważniejszych wydarzeniach, przy czym ze względu na małą objętość pisma na razie koncentrować się będziemy na sprawach lokalnych. Dużo uwagi poświęcać będziemy problemom praworządności – starając się sygnalizować i naświetlić jaskrawe przykłady jej naruszania. Będziemy też starali się przedstawiać działające w kraju niezależne inicjatywy społeczne, przyznając pierwszeństwo inicjatywom lokalnym.

Prosimy o przekazywanie na adresy rzeczników Klubu wszelkich informacji i materiałów, które zdaniem czytelników winny znaleźć się w naszym Biuletynie.

Biuletyn Dolnośląski, nr 1 1979, s. 2. Powrót

⁶ Data zamknięcia numeru: 1 lipca 1979 r., ale w numerze znalazła się notatka z ostatniej chwili, dotycząca wydarzenia z 3 lipca. Powrót

⁷ Oświadczenie, dotyczące wizyty w Polsce Jana Pawła II, zostało uznane przez część członków KSS za zbyt jednoznacznie religijne. Powrót

⁸ Był to pierwszy na łamach „BD” wypadek podpisania tekstu przez autora własnym nazwiskiem. W następnym numerze uczyniła to następna osoba: Michał Wodziński, ale w kolejnych numerach nie była to praktyka powszechna. Na ogół teksty były podpisywane inicjałami lub pseudonimami – część z nich, które udało się ujawnić, zawiera Aneks 2. Powrót

⁹ Data zamknięcia numeru: 1 sierpnia 19979 r. Powrót

¹⁰ Zmarł 5 listopada 1979 r. Powrót

¹¹ Mowa o siostrach Annie i Jolancie Bujwid. Powrót.

¹² Po raz pierwszy znalazła się tu informacja: Druk. Niezależna Spółdzielnia Wydawnicza „Wyzwolenie” – Wrocław. Powrót

¹³ W tym czasie nie było możliwości zaprezentowania tego programu w oficjalnej, cenzurowanej prasie. Powrót

¹⁴ metodą napisu na matrycy białkowej – zob. Techniki druku. Powrót

¹⁵ Autorstwa Morawieckiego i Waszkiewicza. Był to jedyny w Polsce głos protestu w tej sprawie. Powrót

¹⁶ Wbrew temu, co pisze Waszkiewicz, pod oświadczeniem obok podpisu redakcji figuruje sygnatura: „Dolnośląski Klub Samoobrony Społecznej”. Faktem natomiast jest całkowity bojkot oświadczenia przez pozostałe ośrodki opozycyjne. Powrót

¹⁷ Waszkiewicz J., Korzenie „Solidarności” – część trzecia uwag na marginesie książki Stanisława Stefańskiego. Obecność nr 22 1988, s. 103. Powrót

¹⁸ Oni też (do czerwca 1981 r.) byli autorami większości tekstów redakcyjnych. Powrót

¹⁹ S. Stefański [W. Suleja], „Solidarność” na Dolnym Śląsku. Wrocław 1986. Powrót

²⁰ Stopka redakcyjna podaje, iż numer zamknięto dnia 10 stycznia 1980 r. Uzupełniono 15 stycznia 1980 r. Powrót

²¹ Redagowali go z reguły Romuald Lazarowicz i Michał Wodziński, a od początku stanu wojennego do końca istnienia czasopisma tylko Lazarowicz. Powrót

²² Murzański S., Między kompromisem a zdradą. Intelektualiści wobec przemocy 1945–1956. Warszawa 1993. s. 77. Powrót

²³ Przyczyny usamodzielnienia się redakcji tak przedstawia J. Waszkiewicz (ibid.): Wbrew zapowiedziom z początkowego okresu, Klub nie był w stanie zapewnić materiałów dla pisma, a teksty dostarczane nie zawsze satysfakcjonowały redakcję. Członkowie Klubu, zajęci innymi sprawami, nie mogli też efektywnie pomagać w robieniu pisma. Można powiedzieć, że jedynie dwa numery bezpośrednio po śmierci Janusza [Łojka] były w istotniejszym stopniu kolektywnym dziełem Klubu. Z drugiej strony, w miarę upływu czasu, BD wyrabiał sobie własną pozycję, własne grono współpracowników i autorów. Powrót

²⁴ Egzemplarz sprzedawany był w tym czasie po 20 zł. Powrót

²⁵ Waszkiewicz (ibid. s. 104) tak to wspomina: Jak mi się wydaje, z chwilą uzależnienia od KSS (...) Biuletyn [Dolnośląski] stał się pismem całej niemal wrocławskiej opozycji. Sam fakt, że drukowaliśmy wówczas dokumenty wszystkich grup oraz że dzięki naszemu pismu można było trafić do rzeczników wszystkich organizacji, jest bardzo wymowny. Dla mnie symbolem naszej ówczesnej postawy był numer pisma, gdzie drukowaliśmy teksty [Jacka] Kuronia i [Leszka] Moczulskiego – rzecz taka nie mogła się nigdzie indziej przytrafić. Powrót

²⁶ Ponieważ aktywność redakcji w tym czasie wynikała nie z przypadku, a była konsekwencją bardzo określonych poglądów politycznych i przekonania o znacznej roli wolnej prasy w społeczeństwie oraz prezentowanych na łamach pisma ocen sytuacji – trudno jest się zgodzić z tym przypuszczeniem autorki. Powrót

²⁷ A.M. Dereń, Ważniejsze czasopisma niezależne na Dolnym Śląsku w latach 1980–1981. W: Polityczno-prawne aspekty walki politycznej i konfliktów społecznych w Polsce w latach 1980–1983. Wrocław 1994. Powrót

²⁸ Wytłuszczono nazwiska osób, których współpraca dotyczyła co najmniej trzech numerów „Biuletynu Dolnośląskiego”. Powrót